اوكاليپتوس

به فارسي «اوكاليپتوس» گفته مي شود. به فرانسوي آن را Eucalyptus و Arbra a fievre و به انگليسي Gum tree و Eucalyptus و Australian fever tree مي نامند. گياهي است از خانوادة Myrtaceae بيش از چهارصد گونه دارد كه تنها چند گونة آن به ايران وارد شده و در مناطق مختلف كه زمستان سرد ندارند، نظير نواحي شمال و جنوب ايران كاشته شده است. درختاني كه در شمال كاشته شده اند هر چند سال يكبار كه سرماي سختي رخ مي دهد سرمازده مي شوند. در چاه بهار نام محلي اوكاليپتوس «آنگ» است. ذيلاً اسامي علمي چند گونة آن كه در ايران كاشته شده نامبرده مي شود.

1. گونة Eucalypts camaldulensis Dehn و مترادف آن   E.rostrata  Schlecht. و به انگليسي اين گونه را Red tum و Murray red gum گويند.اين درخت در شمال ايران در اوايل مرداد شكوفه مي كند و گلهاي آن ليمويي رنگ است و تخم آن در اوايل زمستان مي رسد. در خوزستان كاشته مي شود. دز اين درخت صمغي به نام كينوي استراليا گرفته مي شود كه در بخش صمغ كينو خواص آن شرح داده شده است.

2. Eucalytus globules Labill به فرانسوي Gommier bleu de Tasmaniee  و Eucalyptus commun و به انگليسي Bluegum و Tasmanian bluegum ناميده مي شود. اين درخت نيز حدود 50 سال قبل به ايران وارد شده و در شمال كاشته شده است. مقاومت آن به سرما كم است. در استراليا و تاسماني از بلندترين اوكاليپتوسها بوده و بلندي آن تا 100 متر مي رسد ولي در ايران به علت نامساعد بودن شرايط اقليمي زياد بلند نمي شود. از اين درخت نيز صمغ كينو گرفته مي شود.

3. Eucalyptus mictotheca F.Muell . اين درخت به انگليسي Coolibah eucalyptus  و Flooded box گفته مي شود . اين گونه نيز دهها سال قبل به ايران وارد شده و در خوزستان در آبادان كاشته مي شود و در مقابل شوري خاك حساسيت كمتري از سايرگونه ها نشان مي دهد.

4. اخيراً گونه هاي ديگري وارد شده و از نظر تطابق با شرايط اقليمي ايران، در شمال تحت بررسي مي باشند.

مشخصات كلي

اوكاليپتوس درختي است بزرگ و در شرايط اقليمي استراليا، موطن خود، تا 100 متر نيز مي رسد. برگهاي آن دو جور هستند، برگهاي جوان آن به شكل قلب، متقابل ، افقي ولي برگهاي مسن و كهن آن متناوب است. به طور كلي برگهاي اوكاليپتوس دايمي، هميشه سبز، ناخزان، داسي شكل، اغلب سبز مايل به كبود و كمي مومي است. درختي است كه در اراضي خيلي مرطوب و يا با مصرف آب فراوان رشد سريع خواهد داشت، به همين جهت اغلب براي خشك كردن باتلاقها و مبارزه با اراضي باتلاقي مالاريا خيز از آن استفاده مي شود. تكثير اين درخت از طريق كاشت تخم آن صورت مي گيرد. ابتدا تخم يا بذر را كه خيلي كوچك و ظريف است در جعبه هايي كه خاك آن نرم و خوب تهيه شده ، مي كارند و پس از اين نهالهاي جوان 6-5 برگ دادند آنها را به گلدانهاي سبدي يا بامبويي منتقل مي كنند. در مناطق حاره انتقال به محل اصلي در فصل باران بايد انجام گيرد و در مناطق معتدل ماههاي آبان و آذر مناسب است.

درخت اوكاليپتوس در برابر سرما مقاومت ندارد و اغلب ارقام آن اگر مدت طولاني در سرماي كمتر از صفر درجه بمانند صدمه مي بينند. كما اينكه در شمال ايران تا به حال سرما به اين درختان چندين بار صدمه زده است. اوكاليپتوس به شوري خاك نيز حساسيت دارد.

اين درخت بومي اقيانوسيه است و جنگلهاي وسيعي از آن در استراليا و تاسماني مي رويد و از اين مناطق به ساير نقاط عالم گسترش يافته است. در حال حاضر در هندوستان، مراكش و ساير كشورهاي آفريقاي شمالي جنگلهاي وسيعي از اوكاليپتوس ايجاد شده است. در ايران كمتر از يك قرن است كه وارد شده و در شمال و جنوب ايران كاشته شده است.

تركيبات شيميايي

از نظر تركيبات شيميايي مادة عامل و مهم دارويي اوكاليپتوس اسانس آن است كه مقدار آن در برگهاي E.globulus در حدود 6 درصد است. در اين اسانس در حدود 70 درصد اوكاليپتول كه سينئول و كاژه پوتول نيز گفته مي شود وجود دارد [G.I.M.P] به علاوه در برگهاي آن يك مادة تلخ و تانن يافت مي شود. در برگهاي اوكاليپتوس گونة E.globulus كه درهندوستان روييده و مورد تجزيه قرار گرفته است در حدود 2/1-9/0 درصد اسانس وجود داشته كه در اين اسانس 62 درصد سينئول، 24 درصد پي نن، مقداري الكل و سسكي ترپن يافت مي شود. [G.I.M.P]. صمغي كه از گونة E.globulus گرفته مي شود داراي خاصيت ضد باكتري است. اسانس اوكاليپتوس با روش تقطير از برگهاي انواع گونه هاي اوكاليپتوس گرفته مي شود.

مهمترين تركيب شيميايي اوكاليپتوس كه در طب مصرف دارويي دارد و مادة عامل اصلي آن است مادة اوكاليپتول است. اين ماده يك نوع الكل است كه در اسانس بعضي از گياهان بخصوص در اسانس اوكاليپتوس ، هل، كافور، برگ بو، مورد، اكليل الجبل، لاواند و برخي ديگر از گياهان وجود دارد. اوكاليپتول مايعي است بي رنگ يا كمي زردرنگ كه در 176 درجه سانتي گراد جوش مي آيد و بوي كافور مي دهد.

خواص – كاربرد

در هند: از اسانس برگهاي اوكاليپتوس به عنوان ضدعفوني كننده در موارد عفونتهاي مجاري تنفسي و برخي بيماريهاي جلدي مصرف مي شود. اگر به طور مساوي با روغن زيتون مخلوط شود، مرهم قرمز كننده پوست به دست مي آيد كه آن را براي تسكين روماتيسم به روي مواضع مي مالند. اين مرهم را براي التيام سوختگي نيز مصرف مي كنند. در مصرف داخلي به عنوان محرك و براي نرم كردن سينه و در موارد برونشيتهاي مزمن و آسم مصرف مي شود. از تنطور برگ خشك آن در موارد آسم و برونشيت مزمن و سل ريوي كاربرد دارد. از جوشاندة برگهاي آن به عنوان حشره كش براي گريزانيدن و پراكنده كردن حشرات به كار مي رود. ريشة آن مسهل است.

در چين و ژاپن اسانس برگ اوكاليپتوس به عنوان تب بر، كرم كش و آنتي بيوتيك مصرف مي شود و در موارد معال‍جة انفلوآنزا تجويز مي شود ]كاريونه & كيمورا[. اوكاليپتول موجود در اسانس آن به عنوان معرق، ضدعفوني كننده ، نرم كنندة سينه تجويز مي شود ]چيو[ . اسانس آن در استعمال خارجي به عنوان بي حس كننده ملايم موضعي و ضدعفوني كنده و در استعمال داخلي محرك و نرم كنندة سينه است ]كوئي زمبينگ[. استعمال اسانس اوكاليپتوس براي برطرف كردن التهاب بيني و براي معالجة برونشيت مزمن و سل و آسم اثر بسيار مفيد دارد. ]بلمونت[. و به علاوه براي معالجة برخي ناراحتي هاي پوستي و به عنوان تب بر نيز تجويز مي شود.

وجود اوكاليپتول در اسانس آن موجب تسهيل خروج اخلاط سينه و قطع سرفه است. قند را در ادرار مبتلايان به بيماري قند كم مي كند. از نظر خاصيت ميكرب كشي آن، اوكاليپتول در بيماري سل در مواردي كه با تب همراه نيست براي اخراج اخلاط سينه مفيد است و به علت قابض بودن براي بند آوردن خون در مورد خونروي ها به كار مي رود و اسهال را نيز بند مي آورد. در استعمال خارجي براي شست و شوي زخمها و حفره هاي چركين مانند گوش و نظاير آن به كار مي رود.

مصرف دارويي آن به اشكال مختلف جوشانده ، دم كرده، شربت كه از برگ آن تهيه مي شود، گرد برگ و در آخر به شكل كپسول از است.

براي دم كردة آن 40-20 گرم برگ اوكاليپتوس را در يك ليتر آب جوش دم كرده و پس از صاف كردن روزانه 5-4 فنجان مي خورند.

به عنوان ضد زكام 4-2 گرم برگ را در 100 گرم آب مي جوشانند و مي خورند . در استعمال خارج از دم كردة 10 گرم برگ در 1000 گرم آب جوش به صورت بخور و يا ازمايع از آن براي شست و شو و پانسمان زخم استفاده مي شود . جويدن برگ اوكاليپتوس براي رفع درد لثه و دندان مفيد است.

توجه: مصرف زايد بر حد مجاز اوكاليپتوس و اوكاليپتول ايجاد ورم معده، روده و كليه مي كندو موجب دردسر ، پيدايش خون در ادرار و پايين آوردن فشار خون مي شود و بايد مصرف آن به مقدار مجاز و زير نظر پزشك باشد و خيلي بايد احتياط كرد.

از تعدادي از گونه هاي اوكاليپتوس صمغي به نام كينو تهيه مي شود. اين صمغ داراي تانن فراوان است. صمغي كه از گونه E.Camaldulensis گرفته مي شود قرمز رنگ است و صمغي كه از گونة E.globulus گرفته مي شود آبي رنگ مي باشد. صمغ كينو قابض و ضد باكتري است و از نظر خواص شباهت زيادي به كات هندي دارد و براي ناراحتي هايي كه رفع آنها با كات هندي ميسر است به طور ضعيفتر مي توان از صمغ كينو اوكاليپتوس نيز استفاده نمود. خواص مشروح آنها در بخش صمغ كينو و كات هندي در اين كتاب آمده است.

ساير بررسي ها و تحقيقات علمي كه در مورد گياه اوكاليپتوس در جهان به عمل آمده است.

اگر تا به حال از داروهايي نظير Listerine (محلول شست و شوي دهان) و يا براي كاهش احتقاق و حساسيت از Vicks Vaporub و يا Dristan يا Sine-off استفاده كرده ايد قطعاً با بوي معطر و خنك كنندة اوكاليپتوس آشنا شده ايد. اوكاليپتوس سمبول استراليا مي باشد و از گياهان مورد تأييد سازمان نظارت بر دارو و خوراك آمريكا (FDA) براي درمان سرماخودرگي و انفلوانزا است. ريشه هاي درخت اوكاليپتوس محتوي مقدار زيادي آب است و بومي هاي استراليا در فصول خشكي شديد آن را براي رفع تشنگي مي خورند و براي كاهش تب نيز از دم كردة برگهاي آناستفاده مي كنند. زماني كه حكومت انگليس استراليا را در سال 1780 به عنوان تبعيدگاه محكومين و مجرمين انتخاب و كليه مجرمين را به محلي كه در حاضر شهر سيدني شده است، مي فرستاد مدتها طول كشيد تا مهاجران و تبعيدي ها به رمز پر آبي ريشه هاي اوكاليپتوس پي ببرند و عدة زيادي از آنها در كنار جنگلهاي وسيع اوكاليپتوس به علت عدم اطلاع از اين خاصيت ريشة اوكاليپتوس در هواي خشك آن ديار از تشنگي تلف شدند. اوايل سال 1840 كاركنان يك كشتي فرانسوي كه در سيدني پياده شدند. مبتلا به نوعي بيماري با تب شديد گرديند ولي با تقليد از بومي ها همه آنها با خوردن دم كردة برگ اوكاليپتوس شفا يافتند و پس از مراجعت كه خواص اين داروي شفابخش را براي اروپايي ها تعريف كردند، براي اين گياه نام دم كردة ضد تب استراليايي را انتخاب نمودند. در سال 1860 كه بيماري تب نوبه (مالاريا) تمامي منطقة مديترانه را فرا گرفته بود برگ اوكاليپتوس مؤثرترين دارو براي درمان اين بيماري شناخته شد. تعدادي از پزشكان معتقد بودند كه  اوكاليپتوس درمان كنندة مالاريا مي باشد ولي عده اي ديگر ترديد داشتند و استدلال مي كردند كه اوكاليپتوس چنين اثري ندارد و حالا پس از سالها تجربه و تحقيق معلوم شده است كه اوكاليپتوس باعث شد كه بيماري خانمان برانداز مالاريا در مناطق وسيعي از ايتاليا و سيسيل و الجزاير بكلي ريشه كن شود. چرا؟ زيرا عامل انتقال مالاريا پشه اي است كه در باتلاقها و مردابها زندگي مي كند و اروپايي ها در اراضي باتلاقي و مردابهاي منطقة مديترانه اوكاليپتوس كاشتند و به تدريج با رشد اين درختان ريشه هاي آنها بسرعت آب راكد اين باتلاقها را جذب كرده و موجب زهكشي طبيعي و خشك شدن مردابها گرديده و در نتيجه از بين رفتن محيط زيست مناسب زندگي پشه مالاريا، پشه هاي ناقل عامل بيماري نابود و مالا بيماري مالاريا ريشه كن شده است.

در قرن نوزدهم از اسانس روغني اوكاليپتوس به عنوان ضدعفوني كنندة مجاري ادرار در بيمارستانهاي انگلستان استفاده مي كردند و از طريق Catherter مجاري ادرار را ضدعفوني مي نمودند، به اين جهت به اسانس اوكاليپتوس Catheter oil مي گفتند. همچنين در قرن نوزدهم در امريكا كارشناسان گياه درماني از روغن اسانس اوكاليپتوس براي ضدعفوني كردن زخمها استفاده كرده و بخور آن را براي برونشيت و آسم و سياه سرفه توصيه مي نمودند. كارشناسان فعلي و معاصر امريكا از اوكاليپتوس به عنوان ضدعفوني كنندة موضعي ، به صورت غرغره براي ضدعفوني گلو و به صورت بخور براي آرام كردن اسم و برونشيت و خناق و ناراحتي هاي بيني در اثر سرماخوردگي و انفلوانزا استفاده مي كنند.

اسانس اوكاليپتوس داراي ماده شيميايي است به نام اوكاليتول كه بوي معطر مطبوع گياه از آن ناشي مي شود. اوكاليپتوس موجب شل كردن بلغم و اخراج آن با سرفه از سينه مي باشد. طبق پژوهشهايي كه دانشمندان روسي در مورد جانوران به عمل آورده اند نشان داده شده است كه اوكاليپتوس ويروس انفلوانزا كه عامل شديدترين شكل گريپ مي باشد مي كشد و به علاوه اوكاليپتول تعدادي از باكتري ها را نيز معدوم مي نمايد و در نتيجه از حدوث برونشيتهاي باكتريايي كه معمولاً پس از گريپها ظاهر مي شود، جلوگيري مي نمايد.

خاصيت ضد باكتري بودن اوكاليپتول براي ضدعفوني كردن و التيام زخمهاي حاصل از بريدگي و خراشها نيز به كار مي رود.

مقدار و طرز مصرف

براي تهيه بخور مشتي از برگاي اوكاليپتوس را خرد كرده و بجوشانيد و يا چند قطره از اسانس آن را در اب بريزيد و استنشاق كنيد.

در مورد زخمها و بريدگي ها پس از اينكه محل بريدگي با آب و صابون خوب شسته و تميز شد، يك يا دو قطره اسانس روغني اوكاليپتوس را در محل بريدگي بريزيد و بماليد. براي تهيه حمام اوكاليپتوس مشتي برگ اوكاليپتوس را در پارچه اي ريخته و در وان پر از آب جوش بيندازيد و با آن آب حمام كنيد. براي تهيه دم كرده اوكاليپتوس در موراد سرماخودرگي و انفلوانزا 2-1 قاشق مرباخوري برگ خشك و خرد شدة اوكاليپتوس رادر يك پيمانه آب جوش بريزيد كه ده دقيقه خيس بخورد و 2 پيمانه در روز بخوريد. اگر از قطره اسانس اوكاليپتوس براي تهيه دم كرده استفاده مي كنيد 2-1 قطره بيشتر مصرف نكنيد.

اوكاليپتوس به كودكان زير دو سال نبايد داده شود و در مورد كودكان بزرگتر و اشخاص بزرگتر از 65 سال با دم كردة رقيق آن شروع و به تدريج غلظت دم كرده را تا حد مجاز برسانيد. اگر خانه شما با حشره Cock roache آلوده شده و نمي خواهيد از حشره كش هاي شديد براي دفع آن استفاده كنيد ممكن است تكه پارچه هاي كوچكي را با اسانس اوكاليپتوس آغشته كرده و در نقاط مختلف كابينتهاي خود بگذاريد