در دوران جنینی تعداد ۷ میلیون تخمک اولیه در تخمدان جنین تشکیل می شود که هنگام تولد حدود ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار باقی می ماند و پس از رسیدن به سن بلوغ فرد، در هر دوره قاعدگی یکی از تخمک ها رشد کرده و به جدار تخمدان رسیده و آزاد می شود.

گاهی اوقات این فولیکول در جریان رشد خود مایع جذب کرده و همانند کیست می شود. درواقع در شروع هر چرخه قاعدگی، حدود ۱۲ تا ۲۰ فولیکول اولیه حاوی تخمک نارس تحت تاثیر «هورمون محرک فولیکولی» (FSH) شروع به رشد می کنند تا به فولیکول ثانوی بدل شوند. بنابراین فولیکول?هادر تمامی خانم ها در هر ماه رشد کرده و آزاد می شوند و این مورد به عنوان کیست شناخته نمی شود.

مقوله کیست تخمدان با کیست های متعدد «تخمدان پلی کیستیک» تفاوت دارد. در واقع فولیکول های در حال رشد، در خود مایع جمع می کنند که باعث می شود اندازه آنها بزرگ تر از حد طبیعی شود. کیست تخمدان الزاما یک بیماری نیست و یکی از خواص طبیعی تخمدان ساختن کیست است. تخمدان ها در هر ماه یک فولیکول غالب که شبیه کیست است و به غلط کیست نامیده می شود ایجاد کرده و نهایتا تخمک درون آن آزاد می شود. در مواردی که اندازه این کیست ها به بیشتر از ۳ تا ۴ سانتی متر برسد، کیست حقیقی است و به آن کیست تخمدان می گوییم ولی اگر اندازه کیست از این میزان کمتر باشد، طبیعی است.

 ۹۰ درصد کیست های خوش خیم به درمان پاسخ می دهد

کیست های تخمدان به ۲ دسته خوش خیم و بدخیم یا تومور سرطانی تقسیم بندی می شوند. دسته اول کیست های هورمونی است که در بسیاری از خانم ها ایجاد می شود و علایم این نوع کیست قابل کنترل است و در اکثر موارد به دارودرمانی پاسخ می دهد. دسته بزرگی از کیست های تخمدان به خصوص در خانم های جوان مانند کیست های آندومتریوز به عنوان بیماری شناخته می شود که متاسفانه ممکن است باعث ایجاد مشکل و نازایی در آنها شود. همچنین کیست های درموئید یا خونی یا کیست هایی که پاره شده و باعث عارضه می شود. به علاوه کیست هایی هستند که در حقیقیت نوعی تومور تخمدان هستند که مربوط به قشر تخمدان است که غیرطبیعی بوده و با علایم خون ریزی، پرمویی و خشونت صدا و... همراه است که خوشبختانه این نوع کیست خیلی شایع نیست و درصد کمی از افراد به آن مبتلا هستند. این نوع کیست ها با داروهای هورمونی درمان نشده و نیاز به جراحی دارد.

 سن، عاملی مهم در بدخیمی کیست تخمدان است

کیست های بدخیم ممکن است در هر سنی بروز کند اما هرچه سن بالاتر می رود احتمال ابتلا به کیست های بدخیم افزایش می یابد. در حقیقت سن از جمله مسایلی است که در کیست های تخمدان اهمیت ویژه ای دارد. در خانم های جوانی که بین ۲۰ تا ۳۰ سال سن دارند اکثرا کیست ها از نوع خوش خیم بوده و جای نگرانی ندارد اما برعکس این قضیه، در خانم هایی که بالای ۴۰ سال سن دارند ممکن است این کیست ها بدخیم باشند. به عبارت ساده تر احتمال بدخیم بودن کیستی که در یک خانم ۲۰ ساله وجود دارد در مقایسه با خانمی که ۶۰ ساله است کمتر است. بنابراین اگر در این مساله شکی باشد باید بررسی و آزمایش های لازم صورت بگیرد و اقدام به جراحی شود.

 در دهه پنجم زندگی کیست تخمدان شایع تر است

بسیاری از کیست های تخمدان، زمینه خانوادگی دارد که با پرسش از بیمار می توان به ژنتیکی بودن آن پی برد مانند کیست های آندومتریوزی. اما اکثر کیست ها زمینه خاصی ندارند و در اثر داروهای تحریک تخمک گذاری ایجاد می شوند. عده ای از آنها نیز به طور طبیعی در بارداری ها ایجاد و سپس خودبه خود جذب می شوند. عده ای دیگری از کیست های تخمدان در زمینه بیماری های عمومی مانند کم کاری تیرویید، غده فوق کلیه و بیماری های کبدی و کلیوی با تغییر میزان هورمون ها ایجاد می شود. ولی دسته عمده کیست های تخمدان مربوط به سنین بالاتر است و در دهه پنجم زندگی شایع تر می شود. کیست های بدخیم یا سرطان های تخمدان ممکن است در بعضی از خانواده ها بیشتر باشد. کیست ها یا تومورهای بدخیم تخمدان مربوط به بیماری های خود تخمدان یا ناشی از متاستاز یا پخش شدن سلول های سرطانی از دستگاه گوارش به خصوص لوله های گوارشی و معده باشد.

 درد مبهم زیر شکم را جدی بگیرید

خیلی از اوقات کیست تخمدان علامت ندارد و در معاینات یا سونوگرافی ها کشف می شود ولی علایم شایع شامل لک بینی، خون ریزی های نامنظم، دردهای زیر دل یا اختلالات زمانی قاعدگی است. کیست های بدخیم با علایم بالینی همراه است؛ در این موارد اندازه کیست ها بیش از ۵ سانتی متر است. داخل کیست ها خالی نبوده و به شکل توپر است و جوانه دارد. در سونوگرافی، کیست سطح ناصافی دارد که این مساله احتمال بدخیم بودن آن را افزایش می دهد. از طرف دیگر کیست هایی هستند که به سرعت بزرگ شده و در نتیجه شکم بزرگ شده یا همراه با آسیت است که در اصطلاح عامیانه گفته می شود که شکم آب آورده، این مورد هم یکی از نشانه های بدخیمی احتمالی کیست تخمدان است.

بیش از نیم قرن است که در دنیا از قرص های جلوگیری از بارداری برای درمان کیست های خوش خیم استفاده می شود و عوارضی ندارد. اکثر خانم ها دارای کیست های هورمونی هستند. اگر اندازه آنها کوچک و از نوع خوش خیم باشد، همراه با آب داخل مایع شکمی نباشد و در سونوگرافی، برجستگی ای نداشته باشد با مصرف قرص های جلوگیری درمان می شود یا با داروهای لازم دیگر که پزشک تجویز می کند، برطرف می شود. در ۹۰ درصد از موارد کیست های خوش خیم به دارودرمانی پاسخ می دهد و ۱۰ درصد مابقی به درمان پاسخ نمی دهد. در این صورت کیست هایی را که باقی بمانند، مورد بررسی بیشتری قرار می دهیم. این ارزیابی بر حسب سن صورت می گیرد. اگر خانمی در سن یائسگی کیست ۳ تا ۵ سانتی متری داشت نباید به این راحتی از آن گذشت. در هر حال شرح حال بیمار، سن و علائمی که با آن مراجعه کرده اهمیت خاصی دارد.

 حال چه کنیم؟

عمده کیست های تخمدان نیاز به درمان ندارند و پس از بررسی و تشخیص دقیق توسط پزشک طی زمان جذب می شوند. عده ای نیز با درمان های بیماری زمینه ای یا اختلالات هورمونی بهبود می یابند. دسته ای از کیست ها که مشکوک به بدخیمی اند یا بزرگ یا با علایم درد و خون ریزی هستند با تشخیص پزشک پس از درمان های طبی و عدم بهبودی، باید جراحی شوند که به ۲ شیوه جراحی لاپاراسکوپی و لاپاراتومی انجام می شود که در مراکزی که امکانات لاپاراسکوپی موجود باشد ترجیحا برای راحتی بیمار با لاپاراسکوپ درمان صورت می گیرد.

 سخن پایانی

در نهایت به خانم ها توصیه می شود که اگر دچار دردهای مزمن هستند یا اینکه خون ریزی طولانی مدت دارند حتما به پزشک متخصص زنان مراجعه کنند تا ماهیت کیست ها مشخص شود و اگر نیاز به دارودرمانی یا جراحی است، اقدامات لازم صورت بگیرد.